تحلیل معناشناختی واژۀ «رحیم» در قرآن در پرتو نظریۀ تالمی(مطالعۀ موردپژوهانۀ سورۀ بقره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• دانا طالب پور ¹
• محمد شفیق اسکی ²

¹ دانش آموخته دکترای زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران

² فرهنگیان مازندران

10.22067/jquran.2024.84444.1606

چکیده

امروزه زبان‌شناسی شناختی یکی از دانش‌های سودمند در تبیین دقیق معانی ارزشمند نهفته در آیات قرآن کریم است. یکی از بحث‌های مهم این حوزه، نظریۀ شکل و زمینه است که توسط پالمی؛ زبان‌شناس مشهور آمریکایی مطرح شده است. به کمک آن می‌توان ارتباط معنایی میان کلمات فواصل را با بافت آیات بررسی کرد و درک عمیق‌تری نسبت به آنها به دست آورد. یکی از نام‌های برجستۀ الهی، «رحیم» است که بسامد تکرار بالایی در قرآن کریم دارد و در سورۀ بقره نیز 12 بار تکرار شده است. پژوهش حاضر می‌کوشد تا به تبیین و کشف روابط موجود میان هم‌نشینی این اسم با اسم‌هایی چون «تواب»، «غفور»، «رحمان»، «رؤوف»، دلیل تأخر اسم «رحیم» بر اسماء دیگر، ارتباط زمینۀ اسماء الهی با محتوای سورۀ بقره در پرتو نظریۀ «شکل» و «زمینۀ» تالمی بپردازد. تحلیل داده‌ها نشانگر این است که تکرار اسماء الهی در سایۀ تأثر از بافت هر آیه بوده و از سوی دیگر طبق نظریۀ شناختی نشانگر اهمیت جایگاه آنها نسبت به یکدیگر است. در این میان، اسم‌های مزدوج «غفور» و «رحیم» بیشترین تکرار را در سورۀ بقره داشته‌اند تا معنای آنها در دل مؤمنان بیشتر تثبیت شود و بدانند که رحمت پروردگار و مغفرت او فراگیر است و همواره مشمول حال بندگان شده و رحمانیت و تواب بودن و مغفرت و رأفت الهی همه از منبع لایزال رحمت الهی سرچشمه می‌گیرند اگر اسماء الهی را زمینه و محتوای سوره را شکل در نظر بگیریم در می‌یابیم بیش از یک سوم آیات سوره، موضوع حضور خداوند در زندگی را پوشش می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

• معناشناختی
• بقره
• رحیم
• تالمی

موضوعات

• علوم قرآن و حدیث

---