دیدگاه قاضی‌نعمان درتأویل آیات و احکام فقهی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه یزد

چکیده

قاضی‌نعمان ابن‌حیون (متوفی 363 ق) از جمله اندیشمندان فاطمی است که به تأویل رمزگرایانه آیات فقهی اهتمام ورزیده است. او احکام فقهی را ظاهر شریعت، و ایمان و معرفت را بطن پنهان آن و دارای مراتب می‌داند. وی با تعریفی که از ایمان کرده، آنچه را که مکلف از دعائم «ولایت، طهارت، صلوة، صوم، زکاة، حج، جهاد» انجام می‌دهد حدّی از حدود دین دانسته و با تأکید بر توأم بودن ایمان و عمل، و استفاده از آیات قرآن و روایات پیامبر (ص) و ائمه تا امام جعفر صادق (علیهم السلام) به تأویل رمزی احکام و آیات فقهی پرداخته است. این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی برای کشف مبانی فکری قاضی‌نعمان، روش و دیدگاه او را در تأویل احکام و آیات فقهی مورد بررسی قرار داده و دریافته وی شدیداً متأثر از مذهب اسماعیلیه آیات فقهی را بر مبنای مهمترین رکن اعتقادیشان یعنی «ولایت» تأویل کرده که بر پایه دلیل منطقی استوار نمی‌باشد.

کلیدواژه‌ها


1- ابن حیون، نعمان بن محمد، اساس ‌التأویل، بیروت، چاپ عارف ثامر، ۱۹۶۰ م.
2- ابن حیون، نعمان بن محمد، المجالس‌ و المسایرات، تحقیق الفقی‌ الحبیب، ابراهیم ‌الشبوح، محمد الیعلاوی، تونس، 1978 م.
3- ابن حیون، نعمان بن محمد، تأویل‌ الدعائم، چاپ محمدحسن‌اعظمی، قاهره، ۱۹۶۷ ـ ۱۹۷۲ م.
4- ابن حیون، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام و ذکر الحلال والحرام، والقضایا والاحکام عن‌ اهل‌بیت ‌رسول‌ اللّه ‌علیه و علیهم افضل‌ السّلام، چاپ آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره، ۱۹۶۳ ـ ۱۹۶۵ م.
5- ابن حیون، نعمان بن محمد، شرح الاخبار فی فضائل ائمة الاطهار، تحقیق حسینی جلالی، دارالثقلین، بیروت، چاپ اول، 1414 ق.
6- ابن شهرآشوب، محمدبن‌ علی، معالم ‌العلماء، مطبعة‌ الحیدریة، نجف، 1380 ق.
7- انوشه، حسن، فرهنگنامه ادبی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1376.
8- بابایی، علی اکبر، مکاتب تفسیری، تهران، سمت، ۱۳۸۱.
9- بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، البعثة، ۱۴۱۵ ق.
10- برنارد، لویس و دیگران، اسماعیلیان در تاریخ، ترجمه یعقوب آژند، تهران، انتشارات مولی، 1363.
11- پورنامداریان، تقی، رمز و داستانهای رمزی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۷.
12- جرجانی، علی بن محمد، التعریفات، تهران، نشر فروزانفر، چاپ دوم، 1391.
13- خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، نشر الثقافة الاسلامیة، 1372.
14- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، نشر الکتاب، ۱۴۰۴ ق.
15- ربّانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، قم، مرکز جهانی، چاپ اول، 1377.
16- رضایی، محمدعلی، منطق تفسیر قرآن، قم، جامعة المصطفی، ۱۳۸۷.
17- زرکلی، خیرالدین، الاعلام، دارالعلم للملائین، چاپ نهم، 1990 م.
18- شاکر، محمد کاظم، روش‌های تأویل قرآن، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۶.
19- صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۴.
20- طباطبائی، محمد حسین، المیزان، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
21- طباطبائی، محمد حسین، شیعه در اسلام، کوشش خسرو شاهی، قم، بوستان ‌کتاب، ۱۳۸۶.
22- طباطبائی، محمد حسین، قرآن در اسلام، به کوشش خسرو شاهی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶.
23- علامه مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ سوم، 1403 ق.
24- غالب، مصطفی، اعلام الاسماعیلیة، بیروت، دارالیقظة العربیة، 1964 م.
25- غالب، مصطفی، الحرکات الباطنیه، بیروت، دارالاندلس، بی‌تا.
26- قبادیانی، ناصر خسرو، وجه دین، تهران، چاپ غلامرضا اعوانی، ۱۳۵۶.
27- گروه مذاهب اسلامی، اسماعیلیه، ترجمان السنة، پاکستان، ۱۴۰۶ ق.
28- معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسران، قم، التمهید، ۱۳۷۳.
29- معرفت، محمدهادی، تأویل فی مختلف المذاهب، تهران، تقریب بین المذاهب، 1390.
CAPTCHA Image