The Evolution of the Notion of Saḥar in Islamic Culture and the Need for Re-examining Relevant Verses and Narrations

Document Type : Research Article

Author

Associate Professor, Department of Theology and Islamic Studies, Faculty of Civilization and Global Studies, Islamic Azad University, Gorgan Branch, Gorgan, Iran

Abstract

The conventional understanding among Muslims is that saḥar refers to the final portion of the night, ending with true dawn (fajr ṣādiq). Consequently, interpretations of related Qur’anic verses and narrations are based on this meaning. However, recent studies suggest that in some early Islamic usages—especially from the first century AH— saḥar may have denoted sunrise and the period thereafter, not before that. Based on these studies, it is likely that the term saḥar in the Arabic culture of the first Islamic century originally denoted ‘dawn,’ and, through an unknown process of gradual transformation, came to refer to the end of the night. However, these claims are based on limited evidence and often ignore contradictory examples. This article aims to re-evaluate the hypothesis by examining a comprehensive range of verses, narrations, and historical accounts, to determine whether such a semantic shift occurred and what factors might have contributed to it. The hypothesis of this paper is that the meaning of saḥar gradually underwent a semantic shift from the mid-first Islamic century onward. As a result of this change, the term saḥar, which previously referred to the early morning (i.e., from the false dawn to sunrise), came to denote the final part of the night (i.e., from the late night until the true dawn). The most probable primary cause of this shift was the gradual spread of Islamic fasting practices and their associated requirements.

Keywords

Main Subjects


Qurān-i Karīm.
ʿAhd ʿAtīq. Tarjamah-yi Fārsī. Landan: British Bible Society, 1920/1338.
Abū al-Shaykh Iṣfahānī, ʻAbd Allāh ibn Muḥammad. al-ʻAẓamah. Researched by Riżā Allāh  ibn Muḥammad Idrīs  Mubārakfūrī. Rīyāḍ:  Dār al-ʻĀṣimah, 1988/1408.
Abū Ḥayyān Tawḥīdī, ʻAlī ibn Muḥammad.  al-Baṣāʾir wa al-Dhakhāʾir. Researched by  Widād Qāḍī. Beirut: Dār Ṣādir. 1988/1408.
Abū Hilāl ʿAskarī, Ḥasan ibn ʻAbd Allah. Dīwān al-Maʿānī. Beirut:  Dār al-Jīl.
Abū Khālid Vāsiṭī, ʿAmr ibn Khālid. Musnad Zayd ibn ʿAlī. Researched by ʿAbd al-Wāsiʿ ibn Yaḥyā Vāsiṭī. Beirut: Dār Maktaba al-Ḥayāt, 1966/1385.
Abū Naṣr Bāhilī, Aḥmad ibn Ḥātam. Sharḥ Dīwān Dhī al-Rumah. Researched by ʿAbd al-Quds Abū Ṣāliḥ. Jadda: Mūʾassisa al-Imām, 1982/1402. 
Abū Nuʻaym Iṣfahānī, Aḥmad ibn ʻAbd Allāh. Ḥilya al-Aūlīyāʾ. Cairo: Maṭbaʻa al-Saʿāda. 1932/1351.
Abū Nuʻaym Iṣfahānī, Aḥmad ibn ʻAbd Allāh. Ṣifa al-Janna. researched by ʻAlī  Riżā ʿAbd Allāh. Dimashq: Dār al-Maʾmūn, s.d.
Abū ʿUbaydah Muʿamar ibn Muthanā. Majāz Qurān. Researched by Fuat Sezgin. Cairo: Maktab al-Khānjī ; Beirut: Dār al-Fikr, 1970/1390.
Abū Yūsuf, Yaʿqūb ibn Ibrāḥim. al-Āthār. researched by Abū al-Waf ā. Beirut: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyya, 1977/1355.
Aḥmad ibn Ḥanbal. al-Musnad. researched by Shuʿayb al-Arnaʾūṭ et al. Beirut: al-Risālah. 2001/1421.
Aḥmad ibn Ḥanbal. Faḍāʾil  Ṣaḥābah.  Researched by Waṣī Allāḥ  Muḥammad ʻAbbās. Beirut: al-Risālah, 1983/1403.
Ahwāzī, Ḥusayn ibn Saʿīd. al-Zuhd. researched by Ghulām Riḍā Irfānīyān. Qum: s.n. 1979/1399.
Azdī, Muʿamar ibn Rāshid. al-Jāmiʿ. Rivāyat Ṣanʻānī, Ḍimn Muṣannaf Ṣanʻānī. researched by Ḥabīb al-Raḥmān Aʿẓamī. Beirut: al-Maktaba al-Islāmī, 1983/1403.
Balādhurī, Aḥmad ibn Yaḥyā. Ansāb al-Ashrāf. researched by Suhayl Zakkār wa Rīyāḍ Ziriklī. Beirut: Dār al-Fikr, 1996/1417.
Bihbūdī, Muḥammad Bāqir. "Fajr Kāzib- Fajr Ṣādiq". Maʿārif Qurānī. Tehran: Sarā, 1965/1384.
Bīrūnī, Muḥammad ibn Muḥammad. Āthār al-Bāqīyah. researched by, Eduard Sachau. Leipzig Brockhaus, 1878/1296.
Bukhārī, Muḥammad ibn Ismāʻīl. al-Jāmiʿal-Ṣaḥīḥ. researched by Muṣṭafā Dībbaghā, 1987/1407.
Bukhārī, Muḥammad ibn Ismāʻīl. al-Tārīkh al-Kabīr. researched by Muḥammad ibn Ṣāliḥ Dabāsī. Rīyāḍ: al-Nāshr al-Mutamayz, 2018/1440.
Dārimī, ʿUthmān ibn Saʿīd. al-Naqḍ. Researched by Rashīd ibn Ḥasan al-Maʻī. Riyāḍ: al-Rushd. 1998/1418.
Fākihī, Muḥammad ibn Isḥāq. Akhbār Makkah. Researched by ʻAbd al-Malik ʻAbd Allāh Duhaysh. Beirut:  Dār Khaḍar,  1994/1414.
Farāhīdī, Khalīl ibn Aḥmad. al-ʻAyn. researched by Maḥdī Makhzūmī va Ibrāḥīm  Sāmarrāī. Beirut: Dār  wa Maktaba al-Hilāl, 1980/1400.
Farrāʾ, Yaḥyā  ibn Zīyād. Maʿānī Qurān Rivāyat Muḥammad ibn Jahm Simarī.  Researched by Jābir ibn ʿAbd Allāh Sarīʿ. Nuskhah-yi Ihdāʿī Muʾalif bi Mawsūʿa al-Shāmilah, 2014/1435.
Ḥamīdī, ʻAbd Allāh ibn Zubayr. al-Musnad.  researched by Ḥusayn Salīm Asad. Dimashq: Dār al-Saqā, 1996/1417.
Ḥaqī, Ismāʻīl ibn Muṣṭafā. Rūḥ al-Bayān. Beirut: Dar Fikr, s.d.
Ibn Abī  ʿĀṣim. Aḥmad ibn ʻAmr. al-Āād wa al-Mathānī. researched by Bāsim Fiyṣal Aḥmad Jawābirah. Rīyāḍ: Dār al-Rāyah, 1991/411.
Ibn Abī al-Dunyā, ʿAbd Allāh ibn Muḥammad. Makāʾid al-Shayṭān. Cairo: Maktaba al-Qurān, 1991/1411.
Ibn Abī Shayba, Muḥammad ibn ʿUthmān. al-ʿArsh wa Mā Ruwīya fīh. researched by Muḥammad ibn Khalīfah ʿAlī Tamīmī. Rīyāḍ: Maktaba al-Rushd, 1998/1418.
Ibn Abī Shaybah, ʿAbd Allāh ibn Muḥammad. al-Muṣannaf. researched by Kamāl Yūsuf Ḥūt. Rīyāḍ: s.n. 1989/1409.
Ibn ʻAdīm, ʻUmar ibn Aḥmad. Bughya al-Ṭalab. researched by Suhayl Zakkār. Beirut: Dār al-Fīkr. 1988/1408.
Ibn ʿAlā Qushiyrī, Bakr ibn Muḥammad. Aḥkām al-Qurān. researched by Salmān Ṣamadī. Dubiy: Jāʾiza Dubiy al-Duwalīya li-l-Qurān al-Karīm, 2016/1437.
Ibn ʻAsākir, ʻAlī ibn Ḥasan. Tārīkh-i al-Madīna Dimashq. researched by ʻAlī Shīrī. Beirut: Dār al-Fikr, 1995/1415. 
Ibn ʿAṭīyah, ʻAbd  al-Ḥaqq ibn Ghālib. al-Muḥarrar al-Wajīz. researched by ʻAbd al-Salām ʻAbd al-Shāfī Muḥammad. Beirut: Dār al-Kutub-i al-ʻIlmīyya, 1993/1413.
Ibn Bābawayh, Muḥammad ibn ʻAlī. al-Tawḥīd. researched by Hāshim Ḥusaynī Tihrānī. Tehran: Ṣadūq, 1967/1387.
Ibn Hishām, ʻAbd al-Malik ibn Hishām. al-Sīra al-Nabawīyya. Researched by Muṣṭafā al-Saqqā et al. Cairo: Chāpkhānah-yi Ḥalabī, 1996/1375.
Ibn Manẓūr, Muḥammad ibn Mukarram. Lisān al-ʿArab. Beirut: Dār Ṣādir, 1993/1414.
Ibn Qiys  Ruqayāt. ʿUbayd Allāh  Ibn Qiys. Diwān. researched by Maḥmūd Yūsuf  Najm. Beirut: Dār Ṣādir.
Ibn Qutaybah, ʿAbd Allāh  ibn Muslim. al-Shiʻr wa al-Shuʿarāʾ. Cairo: Dār al-Ḥadīs, 2003/1423.
Ibn Qutaybah, ʿAbd Allāh  ibn Muslim. Gharīb al-Ḥadīth . researched by  ʿAbd Allāh Jabūrī. Baghdād: Maṭbaʻa al-ʿĀnī, 1976/1397.
Ibn Saʻd, Muḥammad ibn Saʻd. al-Ṭabaqāt. Researched by  ʻAlī Muḥammad ʻUmar. Cairo: Maktab al-Khānjī, 2001/1421.
Ibn Shabbah, ʻUmar ibn Ziyd. Tārīkh al-Madīna. Researched by Fahīm Muḥammad Shaltūt. Jadda: Ḥabīb Maḥmūd Aḥmad, 1979/1399.
Ibn Wahab, ʿAbd Allāh ibn Wahab. Tafsīr al-Qurān. researched by Miklos Muranyi,  Beirut: Dār al-Gharb al-Islāmī, 2003/1382.
Jāḥiẓ, ʻAmr ibn Baḥr. al-Rsāʾil. researched by ʻAbd al-Salām
Khaṭīb Baghdādī, Aḥmad ibn ʿAlī. Al-Faṣl li-l-Waṣl. researched by Muḥammad Maṭar Zahrānī. Riyāḍ: Dār al-Hijrah, 1997/1418.
Kulīnī, Muḥammad ibn Yaʿqūb. al-Kāfī. Ed.ʻAlī Akbar Ghafārī. Tehran: al-Islāmīyya, 1985/1363.
Marvzī, Muḥammad ibn Naṣr. Qiyām al-Layl. Talkhīṣ Aḥmad ibn ʻAlī Maqrīzī. Fiyṣalābād: Ḥadīth Ākādimī, 1988/1408.
Marzūqī, Aḥmad ibn Muḥammad. al-Azmana wa al-Amkana. Beirut: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyya, 1996/1417. 
Mashkūr, Muḥammad Jawād. Farhang Taṭbīqī ʻArabī bā Zabān-hā-yi Sāmī va Irānī. Tehran: Bunyād Farhang Irān, 1978/1357.
Mirvash, Farhang et al. " Shiklgīrī Ingārih Shahādat dar Sāl-hā-yi Nakhust Hijrī". ʿUlūm-i Qurān va Ḥadīth. Yr. 53, no. 1 (spring and summer 2022/1400): 137-159.
Mirvash, Farhang. "Saḥar bi Muthābih Ṣubḥ: Zamīnih-yi Pīshā Islāmī va Kārburd-hā-yi Sadih-yi Nakhust". Taḥqīqāt ʿUlum Qurān va Ḥadīth. Dar Dast Intishār, 2025/1404.
Mirvash, Farhang. Ashraf Muntaẓirī. " Shahīd az Gūvāh Maḥkamih tā Kushtih Rāh Dīn: Zamīnih-hā-yi Shiklgīrī Ingārih". Muṭāliʻāt  Tārīkhī Qurān  va Ḥadīth. Yr. 25, no. 2 (autumn and winter 2020/1398): 123-154.
Muḥammad Hārūn. Cairo: al-Khānjī, 1964/1384.
Muqātil ibn Sulaymān.  Tafsīr. Researched by  ʿAbd Allāh Maḥmud Shiḥātah, Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Tūrāth, 2002/1423.
Murshid bi-Allāh. Yaḥyā ibn Ḥusayn. al-Amālī al-Khamīsīyah. Tartīb Muḥammad ibn Aḥmad Qurashī, ed. Muḥammad Ḥasan Ismāʻīl. Beirut: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyya, 2001/1422. 
Murtaḍā Zabīdī, Muḥammad ibn Muḥammad. Tāj al-ʿArūs. Kuwait: Vizārat-i Irshād, 1422-1385; 1965-2001.
Muslim ibn Ḥajjāj. Ṣaḥīḥ. Researched by Muḥammad Dhihnī Ifindī et al.  Istanbul: Dār al- Ṭibāʻa ʻĀmira, 1916/1334.
Nasāʾī, Aḥmad ibn Shuʿayb. al-Sunan al-Kubrā. researched by Shuʿayb al-Arnaʾūṭ et al. Beirut: al-Risālah, 2001/1421.
Quṭrub, Muḥammad ibn Mustanīr. al-Azmana wa Talbīya al-Jāhlīya.  Researched by Ḥātam Ṣāliḥ Ḍāmin. Beirut: al-Risālah. 1985/1405.
Ṣāḥib ibn ʻAbād. Ismāʻīl ibn ʻAbād. Al-Muḥīṭ fī al-Lugha. researched by Muḥammad Ḥasan  Āl Yāsīn. Beirut: ʿĀlim al-Kutub. 1994/1414.
Ṣāḥib Jawāhir. Muḥammad Ḥasan ibn Bāqir. Jawāhir al-Kalām. researched by ʿAbbās Qūchānī. Tehran: al-Islāmīyya. 1987/1365.
Ṣanʻānī, ʻAbd al-Razzāq ibn Hammām. al-Muṣannaf. Naṣr: Dār al-Tʾṣīl, 2013/1437.
Shāfiʿī, Muḥammad ibn Idrīs. al-Umm. Beirut: Dar al-Maʿrifa. 1973/1393.
Shāfiʿī, Muḥammad ibn Idrīs.al-Musnad. Beirut: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyya. 1980/1400.
Sulamī, Muḥammad ibn Ḥusayn. Ṭabaqāt al-Ṣūfiya.  Researched by Muṣṭafā ʻAbd al-Qādir ʻAṭāʾ. Beirut: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyya, 1998/1419.
Ṭabarānī, Sulaymān ibn Aḥmad. al-Duʿāʾ. Researched by Muṣṭafā ʻAbd al-Qādir ʻAṭāʾ. Beirut: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyya, 1993/1413.
Ṭabarānī, Sulaymān ibn Aḥmad. al-Muʻjam al-Kabīr. Researched by  Ḥamdī ibn ʿAbd  al-Majīd Salafī. Mawṣil: Maktaba al-ʻUlum  wa al-Ḥikam. 1983/1403.
Ṭabarī, Muḥammad ibn Jarīr. Tafsīr. Researched by Aḥmad Muḥammad Shākir. Cairo: Dār al-Tarbīya wa al-Tūrāth, s.d.
Ṭayālisī, Sulaymān ibn Dāwūd. Musnad. Researched by  Muḥammad ibn ʿAbd al-Muḥsin Turkī. Cairo: Dār Hajr, 1999/1419.
Thaʿlabī, Aḥmad ibn Muḥammad. al-Kashf wa al-Bayān. researched by Ṣalāḥ  Bā ʿUthmān et al. Jadda: Dār al-Tafsīr, 2015/1436. 
Ẓabī, Muḥammad ibn Faḍīl. al-Duʿāʾ. Researched by ʿAbd ʿAzīz Sulaymān Baʻīmī. Riyāḍ: al-Rushd. 1999/1419.
Zajjāj, Ibrāhīm ibn Sarī. Maʿānī Qurān Iʿrābih. Researched by ʻAbd al-Jalīl ʻAbduh Shalabī. Beirut: ʿĀlim al-Kutub, 1988/1408.
Zayn, Ḥamzih Aḥmad. Aḥādīth al-Shuyūkh al-Kibār. Cairo: Dār  al-Ḥadīth
CAPTCHA Image