تحلیل استعاره‌های مفهومی در سوره یوسف

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• حامد علی پور ¹
• مهدی جلالی ²
• شهلا شریفی ²

¹ دانش آموخته دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

² دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

10.22067/jquran.2021.61574.0

چکیده

این نوشتار با رویکرد زبان‌شناسیِ شناختی و به‌روش توصیفی‌تحلیلی، اقسام سه‌گانهٔ استعاره‌های مفهومی در سورهٔ یوسف را تحلیل و بررسی می‌کند. نخست، ماهیت استعارهٔ مفهومی و انواع آن، معرفی و تبیین و سپس مفاهیم به‌کاررفته در سورهٔ یوسف در قالب استعاره‌های ساختاری، جهتی و هستی‌شناختی بررسی و تحلیل می‌شود. نتایج نشان می‌دهد که در سورهٔ یوسف مفهوم زندگی در ساختار سفر و تجارت، زمان در قالب مکان و شیء متحرک و دانستن در قالب دیدن، مفهوم‌سازی و ارائه شده است (استعاره‌های ساختاری). افزون بر این در این سوره مفاهیم قدرت، برتری، فضل، مقام و مرتبهٔ معنوی بر اساس نظریه مذکور مفهوم‌سازی شده‌ و در حوزهٔ استعاره‌های هستی‌شناختی، مفاهیم عهد و پیمان، نیرنگ، حقیقت، بوی یوسف و گمراهی، ماهیت جسمانی یافته‌ و در قالب اشیا برای شنونده مجسم شده‌ است و مفاهیمی؛ ازجمله نفس، آسیب‌ها و مشکلات، نصرت الهی، عذاب و قیامت بر اساس خصوصیات جانداران مفهوم‌سازی شده‌ است تا شنونده بر اساس شناختی که از اوصاف جانداران دارد، آن‌ها را درک کند.

کلیدواژه‌ها

• سورهٔ یوسف
• استعارهٔ مفهومی ساختاری
• هستیشناختی
• جهتی

---

مراجع

• قرآن کریم، ترجمهٔ ناصر مکارم شیرازی، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی،1380.

  ابن‌درید، محمدبن‌حسن، جمهرة اللغة، به‌تحقیق منیر بعلبکی رمزی، چاپ‌اول، بیروت: دار العلم للملایین، 1987م.

  ابن‌فارس، احمدبن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، به‌تحقیق محمدهارون عبد السلام، چاپ‌اول، قم: اعلام اسلامی، 1404ق.

  ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب‌، به‌تحقیق جمال الدین میردامادى،چاپ‌سوم، بیروت: دار الفکر ، 1414ق.

  آلوسی، محمودبن‌عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، به‌تحقیق علی عبد الباری عطیة، چاپ‌اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.

  بیضاوی، عبدالله‌بن‌عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، به‌تحقیق محمد عبد الرحمن مرعشلی، چاپ‌اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418ق.

  پورابراهیم، شیرین، بررسی زبان‌شناختی استعاره در قرآن؛ رویکرد نظریۀ معاصر، رسالۀ دکتری گروه زبان‌شناسی، تهران: دانشگاه مدرس، 1388.

  جرجانی، عبدالقاهربن‌عبدالرحمن، اسرار البلاغة، به‌ تعلیق عرفان مطرجی، چاپ‌اول، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة، 2006م.

  راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد، مفردات الفاظ القرآن‌، چاپ‌اول، دمشق: دار القلم، 1412ق.

  صباحی گراغانی، حمید و همکاران، «بررسی استعارۀ مفهومی در سورۀ بقره رویکرد زبان‌شناسی شناختی»، نشریۀ ادب و زبان، س19، ش39، 1395، صص85تا107.

  طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چاپ‌پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین، 1374.

  قاسم‌زاده، حبیب‌الله، استعاره و شناخت، چاپ‌اول، تهران: فرهنگان، 1379.

  قائمی، مرتضی و اختر ذوالفقاری، «بررسی استعاره‌های شناختی در حوزه زندگی دنیوی و اخروی در زبان قرآن؛ استعاره عام مقصود مقصد است»، مجلۀ پژوهش‌های زبانشناختی قرآن، س5، ش1، بهار و تابستان1395، صص1تا20.

  قائمی‌نیا، علیرضا، معناشناسی شناختی قرآن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.

  کووچش، زولتان، مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمۀ شیرین پور ابراهیم، چاپ‌اول، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب درسی، 1393.

  لاکوف، جورج، استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبایی‌آفرینی، ترجمۀ فرهاد ساسانی، تهران، سورۀ مهر، 1383.

  مدنی، علی‌خان‌بن‌احمد، الطراز الاول والکناز لما علیه من لغة العرب المعول، چاپ‌اول، مشهد: آل‌البیت(ع)، 1384.

  مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.

  یوسفی‌راد، فاطمه، بررسی استعاره زمان در زبان فارسی، رویکرد شناختی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1382.

  • Lakoff، G & m. Turner، (1989). More than cool Reason: A field Guide to poetic metaphor. chicasgo: The university of Chicago press.
  • Lakoff، George and Mark Johnson، (1985) The Metaphorical structure of the Human Conceptual System، Cognitive science.
  • ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1980). Metaphors We Live By، Chicago: Chicago University press.