جریان‌شناسی راویان احادیث «معرفةالله بالامام»

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مهدی زره ساز ¹
• غلامرضا رئیسیان ²
• حسن نقی زاده ³
• امداد توران ⁴

¹ دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³ استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁴ استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

10.22067/jquran.2025.92430.1815

چکیده

در آثار حدیثی شیعه پیرامون اساسی‌ترین مبحث الهیاتی یعنی موضوع معرفت خداوند متعال روایات فراوانی مشاهده می‌شود. بعضی از این احادیث، بر این مطلب تأکید دارند که شناخت خدا تنها به وساطت امام معصوم امکان‌پذیر است. در این گونه روایات، اهل بیت علیهم السلام واجد مقامات بلندی همچون باب الله و وجه الله بوده و از این رو، به عنوان تنها راه رسیدن به خداشناسی برای مردمان معرفی شده‌‌اند. از رهگذر مطالعات تاریخی، وجود جریان‌های مختلفی از اصحاب و راویان دوران حضور ائمه علیهم السلام همچون جریان غالیان و یا متهمان به غلو، جریان محدثان فقیه و جریان متکلمان منسوب به هشام بن حکم قابل اثبات است. در این نوشتار سعی بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی به جریان‌شناسی راویان این دسته از احادیث پرداخته و نقش هر یک از این جریان‌ها در انتقال این گونه احادیث را بازیابیم. با بررسی‌های انجام شده، روشن می‌شود که هر سه جریان در نقل این روایات سهیم‌اند و حتی جریان غالیان و متهان به غلو در انتقال این مضامین سهم کمتری نسبت به جریان محدثان فقیه داراست. بنابراین می‌توان از غالیانه نبودن این قسم از روایات، به دلیل پذیرش مضامین آن‌ها توسط اصحاب با گرایش‌های متفاوت فکری سخن گفت.

کلیدواژه‌ها

• «معرفةالله
• معرفةالامام
• جریان‌شناسی راویان
• متهمان به غلو»

موضوعات

• علوم قرآن و حدیث

---